Türkiye’yi havacılık ve uzay alanında temsil eden TUSAŞ, ANKA, Gökbey, milli muharip uçak, Altay tankı ve MİLGEM platformlarında imzası bulunan yerli ve milli ürünlerini geliştirmeye devam ediyor.
TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş. (TEI) Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut Faruk Akşit, Habertürk’te uzun süredir devam eden projeler hakkında değerli açıklamalarda bulundu.
“BU YIL İNŞALLAH İLK UÇUŞ”
prof. Akşit, yerli helikopter motoruyla ilgili de, “Projenin başından itibaren ilk motor prototipinin teslim edilmesi 3 yıl 10 ay sürecek. Sayın Cumhurbaşkanımıza ‘3-5 yıl’ dedim. İnşallah ilk uçuş olur. bu yıl gerçekleştirildi.”
Akşit’in açıklamalarından öne çıkanlar şöyle:
80’li yılların başında F-16 savaş uçaklarını satın alırken merhum Özal ve komutanları, uçaklarının bakımı için bir tesis kurulmasını isterler. Sonra zorlarlar, General Electric ile bir anlaşma yaparlar. TUSAŞ’ı ikiye bölüyorlar. TUSAŞ Uçak Sanayi ve TUSAŞ Motor Sanayi olarak ikiye ayırıyorlar. Motoru Eskişehir’e takıyorlar. Bence bizim insanımız, milletimiz, pratik zekaya sahip, çalışkan, üretken zekaya sahip insanlarımız var. Boğaziçi Makine Mühendisliği mezunuyum. İlk tercihim en yüksek dereceli makine mühendisliğiydi. Bu tür projelerin gerçekleştirilmesi için uzun vadeli devlet iradesi ve mali destek gerekmektedir. Geçmiş yıllarda Türkiye tarihinde sık sık hükümetler değişti. Hatta 11 ay süren hükümetler bile oldu. Birinin destek verdiği projeye diğeri destek vermedi. Uzun vadeli projeler yürütmek mümkün değildi. Helikopter motorunu 2017’de devreye aldık. Sürekli siyasi irade desteği vardı. 2013 Aralık sonunda başladım, devletin iradesi, yaklaşık 10 yıldır hiç kesilmeyen siyasi ve mali desteği olmasaydı takım dağılacaktı.
Gökbey’e milli motor takılacak;
“DEVLET PROJELERİN ARDINDAYDI”
2000’li yıllarda ANKA, Gökbey, milli muharebe uçağı, Altay tankı, MİLGEM platformları kuruldu. Devlet geride kaldı. Ardından en değerli alt sistemleri yerleştirmeye başladılar. Motor projeleri biraz daha geride kaldı. Çok kritik ihracat kontrolü dediğimiz motorun içinde kimsenin kimseye satmadığı, vermediği teknolojiler var. Örneğin, tek kristal bıçaklı döküm teknolojileri. Motoru ele alalım, havayı girişten emiyoruz. Kompresörde sıkıştırdık, yüksek basınca getirdik, yanma odasına aldık, yakıtı döktük, kibriti çaktık. Genişleyecek ama dar bir yerde yapıyoruz. Ama artısı belli. Genişledikçe arkadan dışarı fırlamasını istiyoruz. Etki yansımasından dürtü alırız. Yanma odasından çıkan sıcak gazın ilk çarptığı parçalar doğrudan aleve maruz kalır. Güneşin yüzey sıcaklığının yaklaşık yüzde 45’i kadardır. Herhangi bir metalin bu sıcaklığa dayanması ve erimemesi imkansızdır. Bunları seramik kaplamalarla korumaya çalışıyoruz. O sıcaklıkta çalışabilecek cihaz sayısı sınırlıdır.
“YERLİ VE MİLLİ ANLAMDA BİR JET MOTORU”
Metaller katılaştıkça her noktada aynı anda donma başlar. Kristalleşme her yerde başlar. Milyarlarca kristalden oluşur. Tek bir hücre seçmek istiyorsunuz. O hücreyi özel bazalar üzerinde büyüterek tüm kanadı tek bir hücre olarak meydana getiriyorsunuz. Çok fazla korku, güç teknolojisi. TÜBİTAK Malzeme Enstitüsü ile oturduk, birlikte çalıştık ve birlikte geliştirdik.
Gerçek anlamda yerli ve milli bir jet motorudur. Bu lider motor. Bundan sonrası zaman ve para sorunu. Helikopter motoru aslında bildiğimiz jet motorunun bir tık ötesinde. Kopyalama diye bir şey yoktur. Tüm güç sınıfları farklıdır. Elbette motor çalışması yaparken mevcut motorlarla ilgili her veriyi inceliyoruz. Nasıl çözdüklerini anlamaya çalışıyoruz. Doğaldır, herkes birbirini anlamaya çalışıyor. Bu motor mevcut Atak helikopterinden daha büyük ve daha güçlü. Çünkü bizden istenen buydu. Tasarım tamamen değişti. Her zamanki gibi fiziki işlemlerle çözüyoruz.
“TÜRKİYE’DEKİ TEK KRİSTAL TURBON KANAT MALZEMESİ”
Bu sivil bir motor. Çift kullanım. Orduya dönüştürülebilmesi için zırhlı olması gerekir. Çok büyük bir sorun değil ama yasal sakıncaları var. Atak projesi yapılırken motorun bulunduğu bölgeler yabancı ortakla ilgili. Dokunmaları pek olası değil. Bizden isteseler motoru askeriyeye çevirebiliriz. Tamamen kendi tasarımımız yerli ve millidir. Bir Japon veya Alman arabası satın aldığınızda, bu 4 silindirlidir. Sistem tıpkı gibidir. Yoksa yeni bir motor icat etmedik; ama kendi tasarımımız İşi aldığımda tüm şirkette 2 ekipman mühendisi vardı. Göreve geldiğimizde bir malzeme ve süreç mühendisliği ekibi oluşturduk. Çok büyük bir departmanımız var. Bu işi yapıyor. Bu malzemeleri Türkiye’de yerli ve milli olarak geliştiriyoruz. Bakan Fikri Işık ile kahvaltıda buluştuk. Yıl 2016 sonu veya 2017 başı olmalı. Dökülen kanadı masaya koydum. Sayın Bakan, ‘Bunun için malzeme nereden geliyor, alacaksın’ dedi. Bey dedim. Sayın bakanım biz tasarladık, oturmak zorunda kaldık, döküm sürecini geliştirdik’ dedi. Alaşımı da geliştirdik. Tek kristal türbin kanatlarının malzemesi Türkiye’de geliştirilmiştir.
“İLK UÇUŞ BU YIL OLACAK”
Kimya ve fizik devreye giriyor. Türkiye’nin en iyi okullarında okuyanları kendimiz yetiştiriyoruz. Biz bu gençleri yetiştiriyoruz. Danışmanlık alıyoruz. Yabancı danışmanlar geliyor, sorularımızı soruyoruz. Fazla bilgi paylaşmaz ise sözleşmesini kesip gönderiyoruz. Bu motor 1000’in üzerinde kişi ile bu noktaya geldi. Prototipimiz, imalat mühendislerimiz var. Modülün modeli çıktı, onu kütük metalden yapmak için tek bir kod yazması gerekiyor. Hangi işlemlere göre yapılacak ki eğri olmasın. Bunları da eklerseniz 1000-1500 kişi olur. İlk motor prototipini teslim etmemiz projenin başlamasından itibaren yaklaşık 3 yıl 10 aydır. Cumhurbaşkanımıza 3-5 yıl dedim. İnşallah bu yıl ilk uçuş gerçekleşecek. Gökbey motorunu almak üzere.
“2024 YILININ SONUNDA İLK SERİ ÜRETİMİ BAŞLATMAYI HEDEFLİYORUZ”
Uluslararası sivil otoriteleri var. Sivilleri taşıyan bir aracı onların izni olmadan kaldıramazsınız. İnşallah sivil sertifikasyonu ters gitmezse gerçek ilk motorumuzun testleri gelecek yılın sonunda o olgunluğa ulaşmış olacak. Onaylayıcıyı çağırıp denetçinin huzurunda yapıyoruz. Biz hazırız derken aslında o testleri yapıyoruz. Emin olduktan sonra ararız. Ve onun huzurunda tekrarlıyoruz. Platform oluşturucunun kendi dahili süreçleri vardır. Diyelim ki yarın teslim ettik. önce test sonuçlarımızı gözden geçirirler. İlk uçuş testi, motorumuzun sorunsuz çalışmasına bağlıdır. Herhangi bir sorun olmazsa birkaç ay içinde olabilir. Diyelim ki test sırasında beklenmedik bir şey oldu. ‘Bunu düzeltin, bir daha gelip bakayım’ diyor. Tekrar gelmek için 3 ay. 2024 yılı sonunda ilk seri üretime başlamayı hedefliyoruz.
“SIKORSKY HELİKOPTERLERİNİN TÜM PARÇALARINI ÜRETİYORUZ”
İmalat kabiliyetimiz çok iyidir. Sikorsky helikopterlerinin tüm parçalarını üretiyoruz. Yanma odası dahil. Dahil olmak üzere Türkiye’de üretiyoruz. Motorlarımızda uçan ilk yerli Kara Şahinler ordumuza teslim edildi. Şimdi uçuyorlar. Bu tip dünya standartlarında motorlar 1-2 milyon doların ortasında. Az alırsanız 2’yi geçiyor. En kritik kısım ise sıcak kanatlar. Roketsan ve hatta Baykar, geliştirdiğimiz ekipman teknolojileri için malzeme alıyor. Maksimum gücü aştık ve 1572 beygire kadar ürettik. Helikopterde bir motor sönerse diğer motor maksimum güce gider. İrtifanız çok yüksekse, otorasyon diye bir şey vardır. Her iki motor da çalışırsa sert bir inişle iner ve hayatınızı kurtarırsınız. Dünyanın en büyük uçak motoruna sahiptir. O kadar büyük ki içine bir uçak sığabilir. İçinde bizzat yorgunluk analizi yaptım. İlk THY aldı, merdiven çıkarken gördüm. Heyecanlıyım. Merdivenlere döndüm, o zamanlar üniversitedeydim. Yanımdaki beyefendiye ‘Bu motorun tasarımında üç kısım var’ dedim. Beyefendi de ne olduğunu anlamadı.
“AR-GE’YE PARA ÖDENEN 6. FİRMAYIZ”
Helikopter motorumuz, Savunma Sanayii Başkanlığı tarafından resmi bir projeye sahiptir. Bu füze motoru için devletimizden fon aldık. Bazı yerlerde kendimiz finanse ettik. Türkiye’de Ar-Ge’ye yatırım yapan 6. şirket olduk. Çok önemli Ar-Ge’ye para yatırıyoruz. Devlet her şeyi karşılayamaz. Sadece motor geliştirme için değil, imalat için de ciddi Ar-Ge yapıyoruz. TEI aslında bir ihracat yıldızı. Hatta cirosuna göre en fazla ihracat yapan ilk firma olabilir. Baykar’ı ihracat değeri açısından hariç tutuyorum, tabii ki tüm üretimlerini ihraç ediyorlar. Biz halka açık bir şirketiz. İkinci olacağımıza inanıyoruz.
“GERİSİNDE DURMAZSANIZ BİTER”
Bize düşen pay 350 milyon doları yakalayacağımızı düşünüyorum. Covid darbesi nedeniyle geç geldi. Yoksa bu yıl 400-500 görürdük. Devir hızımız çok yüksek. Baykar’dan sonra ürettiklerimizin çoğunu ihraç ediyoruz.
Neden daha önce böyle bir şey yapılmadı? Nedeni istikrar ve siyasi irade. Burada bir kez daha Sayın Cumhurbaşkanımıza teşekkür etmek istiyorum. Gerisi durdurulmazsa proje durduğu anda biter. Savunma Sanayii Başkanlığımız kaynak aktardı. Bunlar çok değerli. Türkiye çok güçlü bir ülke değil ve bunlar ucuz şeyler de değil. Onlara büyük miktarlarda para transfer etmek kolay bir iş değil. yani devlet arkasında durmalıdır. En alttaki çalışanımıza kadar tüm teknisyen grubumuz harika bir iş çıkardı.
